Rouwen
Wat is rouw?
Rouw is het antwoord dat iemand geeft op het verlies van iets of iemand waar een betekenisvolle relatie mee bestaat.
Dit is een aanpassingsproces aan een verander(en)de realiteit, binnen in ons en rondom ons, waardoor we het verlies geleidelijk aan integreren in onze identiteit of verweven in ons levensverhaal.
We vertrekken van een positieve visie op rouw als de achterkant van de hechting. In die zin kan je rouw ook kernachtig omschrijven als de uitdaging om onze liefde een andere vorm te geven ofwel ons anders te leren verbinden.
Rouw wordt in onze samenleving en gezondheidszorg nog te veel gezien als een geheel van onaangename reacties, klachten en symptomen (lichamelijk, emotioneel, mentaal) die – liefst in een zo kort mogelijke periode – moeten worden aangepakt, verwerkt, opgelost of een plaats gegeven.
Natuurlijk is het de bedoeling dat de intense rouwpijn geleidelijk aan meer draagbaar wordt. Het gaat misschien niet over, maar de pijn wordt een deel van ons leven, soms op de voorgrond, soms op de achtergrond.
Rouwen is je kunnen openen en sluiten
Om dit mogelijk te maken is het belangrijk om ons te leren openen en ons te sluiten voor het verlies en alle pijn die dit oproept.
Een vuist die gesloten blijft of een hand die open blijft zal op den duur verkrampen en verlammen.
Rouwen is heen en weer kunnen bewegen
tussen afstand en nabijheid,
tussen confrontatie en vermijding,
tussen stilstaan bij het verlies en het leven weer reorganiseren,
tussen uit elkaar halen en weer in elkaar zetten,
tussen invouwen en ontvouwen,
tussen leven zonder en leven mét
Levend verlies en rouw
Denken we maar aan verlies van fysieke of psychische gezondheid, aan verlies van werk, van land, van huis, van identiteit, van toekomst. We kunnen iemand verliezen door een scheiding maar ook door een overlijden. En ook binnen die context zijn er weer veel soorten verlies: van kinderen, ouders, partners, broers/zussen ten gevolge van een ziekte, zelfdoding, moord, ongeval,…
Centraal staat de betekenis van de relatie. Wij kunnen niet voor een ander bepalen wat waardevol of dierbaar is. Iemand kan rouwen om het verlies van een huis, van een zwangerschap, van een belangrijke job, van een huisdier, van autonomie, van seksuele identiteit. Heel wat rouw blijft onopgemerkt en verborgen. Dit gemis aan erkenning kan grote schade aanrichten en leiden tot een toenamen van lichamelijke en psychische klachten, van zelfdoding en depressie.
Het drie-sporenmodel van rouw
Ingrijpende verlieservaringen kunnen ons ontwrichten en ontredderen, ons het gevoel geven dat de grond onder onze voeten wegzakt, dat we verbrokkelen.
Een rouwmodel biedt de rouwende en de hulpverlener, een kader, grip, houvast omdat rouw uniek is maar ook universeel. Het verbindt ons als mens, we delen dezelfde pijn maar verschillende verhalen.
Het rouwmodel geeft geen pasklaar recept dat voor iedereen geldt, maar beschrijft rouw als een complexe, veelkleurige, meerlagige realiteit. We halen opgelucht adem als iets wat als ondraaglijk wordt ervaren ook zo wordt benoemd en, daardoor, erkend.
Samen met Gerke Verthriest hebben we een nieuw rouwmodel van rouw ontwikkeld, het drie-sporenmodel. Dit vertrekt van het spoor als metafoor in de betekenis van indruk, afdruk, markering, een teken dat wordt nagelaten en ons verbindt met iemand of iets dat afwezig is.
- Het spoor van de Verbinding: het opnieuw vorm geven van de relatie
- Het spoor van het Verlies: het opnieuw vorm geven van de ervaring
- Het spoor van het Verdergaande leven: het opnieuw vorm geven van het leven
We gebruiken ook de metafoor van het DNA om dit model aan te duiden.
(verder lezen in de artikels en publicaties die je in deze site kunt vinden)
Gecompliceerde Rouwtraject
Ingrijpende verlieservaringen en traumatische gebeurtenissen kunnen ons leven drastisch ontwrichten. Ons levensverhaal lijkt een puzzel waarvan de stukjes dooreen zijn geschud of een vaas die in duizend stukken is uiteengevallen. Soms hebben we een tijdje hulp nodig om de puzzel opnieuw te leggen of uit te zoeken wat we met de scherven willen aanvangen.
Over het algemeen verlopen rouwprocessen ongecompliceerd en volgen hun eigen traject doorheen de levensloop van mensen. Toch kunnen in sommige situaties complicaties ontstaan door bv traumatische verlieservaringen, door een onveilige hechtingsgeschiedenis, door een niet begrijpende omgeving, door eigen negatieve overtuigingen over zichzelf en de wereld, door complexe emoties als schuld, schaamte, boosheid, door het voortdurende pijnlijke ondraaglijke gemis en verlangen naar die ene, door het niet meer in staat zijn om het leven verder of opnieuw vorm te geven na een verlies en niet goed meer kunnen functioneren, door het niet kunnen erkennen van de realiteit van het verlies, zich te verliezen in de pijn, het geen betekenis kunnen vinden etc.
Ongecompliceerde rouw is acute rouw die uitmondt in continue of geïntegreerde rouw: de verlieservaring wordt op een betekenisvolle manier geïntegreerd in wie we zijn, want “we zijn ook wat we hebben verloren”.
Rouw is in zijn essentie de uitdaging om de realiteit van het verlies te accepteren, om onze liefde een andere vorm te geven en verder te leren leven met het gemis.
Complexe of gecompliceerde rouw is rouw die acuut blijft, vastloopt, waarbij de pijn ondraaglijk blijft en men niet goed kan functioneren in het dagelijks leven.
Enkele kenmerken:
- Intense scheidingspijn, enorm gemis en verlangen
- Dagelijks bezet zijn met gedachten aan het verlies en het verlorene
- Gedrag dat erop gericht is een gevoel van nabijheid (bij de overledene) in stand te houden
- Verwarring over de eigen rol en identiteit
- Ongeloof over de onomkeerbaarheid van het verlies
- Het leven niet kunnen oppakken (werk, hobby’s, vrienden, taken, rollen)
- Intense vermoeidheid en lichamelijke klachten (zonder directe medische oorzaak), verslavingsproblematiek
Gecompliceerde rouw hangt samen met een hoeveelheid aan klachten op lichamelijk, emotioneel, mentaal, relationeel, existentieel vlak.
Traumatische rouw
We kunnen iemand verliezen op een traumatische wijze: door suïcide, ongeval, moord, natuurramp, terreur, door een plots toeslaand virus zoals COVID-19. De term traumatische rouw wordt gebruikt om het specifieke rouwtraject te omschrijven dat kan worden ontwikkeld na
traumatisch verlies. Hier lopen rouw en traumareacties door elkaar heen en beïnvloeden elkaar.
Traumareacties kunnen zijn:
- plots opkomende beelden van de traumatische gebeurtenis (flash-backs), herbelevingen, nachtmerries
- (ingebeelde) beelden van het lijden of de laatste momenten van de dierbare
- sterk vermijdingsgedrag van alles wat aan het trauma doet denken
- prikkelbaarheid, agressief gedrag
- lichamelijke waakzaamheid, rusteloosheid
- angstgevoelens
- een gebroken zelf-en wereldbeeld (de wereld is onveilig; ik heb geen controle over dingen die gebeuren)